Dobór właściwej długości szprych jest kluczową sprawą przy składaniu kół, które mają bezawaryjnie przejechać wiele tysięcy kilometrów. Jest jedną z trudniejszych i bardziej złożonych umiejętności, które rzetelny kołodziej powinien posiadać.
Wpadki na tym polu zdarzają się wszystkim – od małych warsztatów, po największe marki. Niestety nam również. Nie ma bardziej deprymującego momentu w pracy kołodzieja niż ten, kiedy po usilnych próbach patrzenia pod różnymi kątami i naginania rzeczywistości, musi on przyznać, że koło zostało złożone na szprychach niewłaściwej długości. Jedyne słuszne rozwiązanie takiej sytuacji, to rozplecenie koła i ponowne jego zaplecenie na nowych szprychach o odpowiedniej długości przy użyciu nowych nypli. Niestety wielu mechaników w tym momencie postanawia zdradzić fizykę na rzecz magii i zaczyna czarować.
Najczęściej spotykana sztuczka to zastosowanie dłuższych nypli w celu ukrycia wystających gwintów zbyt krótkich szprych. W większości przypadków nyple, posiadają taką samą ilość gwintu niezależnie od długości i znajduje się on w „tylnej” jego części.
Zdjęcie poniżej przedstawia nypel o długości 14 mm z za krótką szprychą - jak widać dłuższa jest tylko sekcja nie posiadająca gwintu, a więc zastosowanie "czternastek" zamiast "dwunastek" jest zabiegiem czysto estetycznym i w żaden sposób nie rozwiązuje problemu zbyt krótkich szprych.
Zabieg ten prowadzi do nieuchronnego pękania nypli, już po niewielkim przebiegu, ponieważ nie sprawdzają się one w roli przedłużenia szprych. Margines akceptowalnego błędu przy doborze szprych jest naprawdę niewielki – cały gwint szprychy musi się pokryć z gwintem nypla. Aby ocenić czy długość szprych jest właściwie dobrana, należy spojrzeć od tyłu nypli pod opaskę lub taśmę. Użycie zbyt krótkich szprych może też powodować pękanie szprych na pierwszych zwojach gwintu.
Zbyt długie szprychy generują znacznie mniej problemów, o ile tylko wystająca część jest nie dłuższa niż milimetr.
Jeżeli szprychy są za długie o dwa milimetry lub więcej, oznacza to, że siła naprężenia szprychy rozkłada się na mniejszej liczby zwojów gwintu. Prędzej czy później będzie to powodować problemy.
Podstawowym narzędziem służącym do obliczania długości szprych są specjalne kalkulatory. Jednak nie biorą one pod uwagę szeregu czynników, takich na przykład przekrój szprych czy sposób, w jaki się krzyżują.
Wartości podane przez kalkulator należy traktować jako sugestie, a nie ostateczne wyniki. Z tego też powodu nie składamy kół na szprychach dostarczonych przez klientów, ani nie udzielamy porad dotyczących ich doboru. Aby mieć pewność co do doboru szprych, musimy mieć wszystkie komponenty w swoich rękach.
Na rynku dostępne są szprychy w długościach następujące po sobie o 2mm – np. 280 mm, 282 mm, 284 mm itd, a wyniki wyliczeń kalkulatora nieraz sugerują użycie np. 281 mm, 283 mm, 285 mm. Oznacza to, że składacze kół często zmuszeni są do godzenia się z kompromisami. Rozwiązaniem tej sytuacji jest skracanie szprych do pożądanej długości z dokładnością co do milimetra. Mamy to szczęście, że posiadamy najlepszą z dostępnych na rynku maszynę Morizumi, która umożliwia szybkie skracanie i gwintowanie szprych. Dzięki temu koła, które składamy, mają zawsze idealnie dobrane długości szprych. Na tym polu nie uznajemy kompromisów.
Najbardziej znany miernik naprężenia na rynku to Park Tool TM-1. Sekretem jego popularności jest niska cena (ok. 300 zł) i wysoka dostępność. Niestety jakość wykonania tego narzędzia pozostawia wiele do życzenia. Jest bardzo nieprecyzyjny - kilka wykonanych po sobie pomiarów naprężenia jednej szprychy potrafi różnić się nawet o 10-20%. Bez uprzedniej kalibracji nie można uznawać jego wskazań za wartości bezwzględne, bo potrafią one różnić się od rzeczywistych wartości nawet o 60%. W instrukcji możemy znaleźć jedynie informację, że należy go odesłać do centrali firmy w celu poprawnego skalibrowania, co może kosztować więcej niż samo urządzenie.
Nieporównywalnie bardziej precyzyjny jest miernik Sapim, produkowany przez niemiecką firmę P&K Lie. Posiada analogowy wskaźnik zegarowy, którego mechanizm pracuje na rubinowych łożyskach, identycznych jak w zegarkach. Jego wskazania są na tyle precyzyjne, że pozwalają wyrównać naprężenie szprych z dokładnością do kilku procent. Ponadto producent daje możliwość samodzielnego kalibrowania zapewniając niezbędne do tego narzędzia. Inne mierniki warte uwagi w naszej opinii to: DT Swiss Tensio, Centrimaster, Wheelfanatyk oraz Hozan.
Oczywiście lepiej używać jakiegokolwiek miernika naprężenia szprych niż żadnego, jednak w epoce coraz bardziej wylajtowanych obręczy, które mają bardzo precyzyjnie określone górne limity naprężenia szprych, używanie nieskalibrowanego miernika może doprowadzić do uszkodzenia obręczy. Dlatego jeżeli chcesz złożyć lekkie koła (zwłaszcza, jeżeli liczba szprych w jednym kole jest niższa niż 32) lepiej powierz to zadanie warsztatowi, który posiada profesjonalne narzędzia i umie się nimi posługiwać.
Jeżeli jednak składasz i centrujesz koła na 32 lub 36 prostych, niecieniowanych szprychach lub potrzebujesz narzędzie do domowego użytku miernik Park Tool TM-1 może okazać się wystarczającym rozwiązaniem. Jego najsłabszym punktem są pękające sprężyny - jeżeli pękła w twoim, to odezwij się do nas. Możemy ją wymienić i poprawnie skalibrować twój miernik.
